Η υπογονιμοτητα στον άνδρα και στη γυναίκα είναι ένα πολύ σημαντικό ζήτημα,
αφού μέχρι και το 20% των ζευγαριών στη χώρα μας αντιμετωπίζουν σημαντικά
προβλήματα στην προσπάθειά τους να αποκτήσουν παιδί.
Οι στατιστικές δείχνουν ότι το 35% των ανδρών και το ίδιο ποσοστό των γυναικών
εμφανίζουν προβλήματα γονιμότητας, με το υπόλοιπο να μην μπορεί να διαπιστωθεί,
είτε επειδή εμφανίζουν σημάδια υπογονιμότητας και οι δύο σύντροφοι, είτε λόγω της
αδυναμίας προσδιορισμού των αιτιών της. Για να προσδιοριστεί ένα ζευγάρι υπογόνιμο,
θα πρέπει μετά από προσπάθειες ενός έτους και με σεξουαλική επαφή που θα πραγματοποιείται
δύο φορές την εβδομάδα, να αποτύχουν να συλλάβουν. Επειδή η ηλικία της γυναίκας παίζει
πάντα σημαντικό ρόλο, μετά το 35ο έτος της ηλικίας ο χρόνος μειώνεται στους έξι μήνες.
Οι γυναίκες και οι άνδρες, έχουν διαφορετικής φύσεως υπογονιμοτητα. Πιο συγκεκριμένα, στις γυναίκες η πιο κοινή αιτία είναι οι διαταραχές της ωορρηξίας. Αφορούν το ένα τέταρτο των συνολικών περιπτώσεων και μπορεί να οφείλονται είτε σε προβλήματα στη ρύθμιση των αναπαραγωγικών ορμονών από τον υποθάλαμο ή την υπόφυση, είτε από προβλήματα στην ίδια την ωοθήκη το οποίο ονομάζεται σύνδρομο Turner.
Σημαντικός παράγοντας είναι η ενδομητρίωση που αποτελεί μια καλοήθη νόσο που επηρεάζει πολλές γυναίκες σε αναπαραγωγική ηλικία. Αφορά την παρουσία κυττάρων του ενδομητρίου δηλαδή του εσωτερικού χιτώνα της μήτρας σε θέσεις όπως στο τοίχωμα μήτρας (αδενομύωση), τις ωοθήκες, το περιτόναιο, την κοιλιακή χώρα και σε άλλες περιοχές σπανιότερα.
Αιτία μπορούν να αποτελέσουν μια σειρά από λοιμώξεις της πυέλου που μπορεί να οφείλονται και σε μεταδιδόμενες φλεγμονές όπως η χλαμύδια ή μετά από επεμβάσεις στον τράχηλο ή την μήτρα. Συνήθως, συνοδεύεται από έντονους πόνους στην κοιλιά, αλλά σε μερικές περιπτώσεις δεν παρουσιάζονται συμπτώματα. Η λοίμωξη μπορεί να αντιμετωπιστεί με αντιβίωση ή σε πιο σοβαρές περιπτώσεις με χειρουργική επέμβαση.
Επεμβάσεις στις ωοθήκες κυρίως λόγω κυστών που υποβάλλονται αρκετές γυναίκες σε μικρότερες ηλικίες μπορούν να οδηγήσουν σε μείωση του υγιούς ωοθηκικού ιστού, μειώνοντας αντιστοίχως την δυνατότητα των ωοθηκών να παράγουν ωάρια. Θα πρέπει συνεπώς να θεωρείται απολύτως απαραίτητη η εγχείριση προκειμένου να αποφευχθούν τυχόν επιπλοκές και πάντοτε λαπαροσκοπικά από εξειδικευμένο χειρουργό.Ακόμη κάποιες ανατομικές ανωμαλίες – δυσπλασίες στη μήτρα επίσης μπορούν να συμβάλλουν στην υπογονιμοτητα και αφορούν το 5% των περιπτώσεων. Μπορεί να διαγνωστεί με λαπαροσκόπηση.
Τέλος, οι διαταραχές του κύκλου της γυναίκας μπορεί να είναι σημαντικός παράγοντας που μπορεί να οδηγήσει σε υπογονιμοτητα. Όπως γνωρίζουμε, η συνήθης διάρκεια ενός κύκλου είναι 28 ημέρες με την ωορρηξία να πραγματοποιείται κατά τη 14η ημέρα του κύκλου. Σημαντικές μεταβολές του κύκλου σχετίζονται με ακανόνιστη ωορρηξία ή ακόμη και με έλλειψη ωορρηξίας και σε αυτές τις περιπτώσεις είναι δύσκολο να εντοπιστούν οι γόνιμες ημέρες της γυναίκας, μειώνοντας σημαντικά την πιθανότητα εγκυμοσύνης. Αιτίες αυτών των ακανόνιστων κύκλων μπορεί να είναι το σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών που χαρακτηρίζεται από ακανόνιστους κύκλους, παχυσαρκία, υπερανδρογοναιμία, μορφολογία ωοθηκών κατά την οποία πολλαπλά ωοθυλάκια είναι ορατά, αλλαγές στο μεταβολισμό. Επίσης η αμηνόρροια, δηλαδή η απουσία έμμηνου ρήσης συνδέεται με υπογονιμοτητα, ενώ εάν συνεχιστεί για μεγάλο χρονικό διάστημα, οδηγεί και σε αλλαγές στο εσωτερικό της ποιότητας των οστών προκαλώντας οστεοπόρωση.
Η ανδρική υπογονιμοτητα, όπως άλλωστε και η γυναικεία, μπορεί να οφείλεται σε ποικίλες αιτίες: ορμονικές ανισορροπίες, ανατομικά προβλήματα αλλά και ψυχολογικά αίτια. Επιπλέον, το επίπεδο γονιμότητας αντικατοπτρίζει τη «συνολική» υγεία ενός άνδρα. Κοινή πεποίθηση είναι πως άνδρες που ακολουθούν έναν υγιεινό τρόπο ζωής έχουν περισσότερες πιθανότητες να παράγουν υγιή σπερματοζωάρια. Εάν λοιπόν μετά από εξέταση βρεθεί ότι ο αριθμός σπερματοζωαρίων στο σπέρμα του άνδρα, είναι λιγότερο από 20 εκατομμύρια/ml σπέρματος τότε συντρέχει λόγος ανησυχίας. Το ίδιο συμβαίνει όταν η κινητικότητα του 50% των σπερματοζωαρίων δεν είναι ικανοποιητική, όπως και η μορφολογία του 30% αυτών. Οι περιβαλλοντικοί παράγοντες, το κάπνισμα, το αλκοόλ, η παχυσαρκία και η κακή διατροφή, το άγχος, η υπερβολική άσκηση και οι υψηλές θερμοκρασίες μπορούν να αποτελέσουν παράγοντες χαμηλού αριθμού σπέρματος στον αντρικό οργανισμό.
Επίσης η κιρσοκήλη, δηλαδή η διόγκωση της εσωτερικής σπερματικής φλέβας, που διοχετεύει αίμα από τον όρχη στην κοιλιά, συναντάται στο 15% του ανδρικού πληθυσμού και στο 40% των ανδρών με υπογονιμοτητα. Ομοίως, η υδροκήλη, δηλαδή η παρουσία υπερβολικού υγρού γύρω από τον όρχη σχετίζεται με τα προβλήματα γονιμότητας. Το ανδρικό σπέρμα μπορεί ακόμη να μολυνθεί από κάποια ασθένεια όπως από παρωτίτιδα, φυματίωση, βρουκέλλωση, γονόρροια, τύφο, γρίπη, ευλογιά, και σύφιλη που μπορεί να προκαλέσουν μέχρι και ατροφία των όρχεων. O χαμηλός αριθμός και η χαμηλή κινητικότητα σπέρματος είναι αντιπροσωπευτικοί δείκτες για την ανδρική υπογονιμοτητα.Τέλος, άλλοι παράγοντες είναι κάποιοι κατεστραμμένοι αγωγοί σπέρματος, συστροφή, παλίνδρομη εκσπερμάτιση, υποθυρεοειδισμός κ.ο.κ.
Τα προβλήματα σεξουαλικότητας στον άνδρα είναι επίσης σημαντικοί παράγοντες υπογονιμότητας με παθολογική αλλά και ψυχολογική φύση, με χαρακτηριστικότερη την στυτική δυσλειτουργία, που επηρεάζει εκατομμύρια άνδρες σε όλο το κόσμο και μπορεί να είναι το αποτέλεσμα ενός συνδυασμού παραγόντων.Η πρόωρη εκσπερμάτιση ορίζεται ως η ανικανότητα ελέγχου της εκσπερμάτισης για τουλάχιστον τριάντα δευτερόλεπτα μετά τη διείσδυση. Μπορεί να οδηγήσει σε υπογονιμοτητα, όταν η εκσπερμάτιση συμβαίνει πριν ο άντρας προλάβει να τοποθετήσει το πέος του πλήρως μέσα στον κόλπο της συντρόφου του. Τέλος, η ανικανότητα εκσπερμάτισης, είναι μια σπάνια ψυχολογική κατάσταση, η οποία αποτρέπει τους άνδρες να εκσπερματίσουν κατά τη σεξουαλική επαφή, παρόλο που μπορεί εκσπερματώνουν κανονικά μέσω του αυνανισμού.
Για όλους αυτούς τους λόγους, είναι πολύ σημαντικό οι άνδρες να υποβάλλονται σε σπερμοδιάγραμμα που αποτελεί την πρώτη εξέταση υπογονιμότητας που πραγματοποιείται μετά από αποχή από την σεξουαλική επαφή για τουλάχιστον δύο με πέντε ημέρες. Εκτός από τον αριθμό των σπερματοζωαρίων, θα ελεγχθεί και η κινητικότητά τους, καθώς και η μορφολογία τους. Σε πολλές περιπτώσεις, μπορεί να επιβληθεί επανάληψη της εξέτασης λόγω δυσμενών συνθηκών.
Μια από τις βασικές εξετάσεις που πρέπει να κάνει η γυναίκα είναι η υστεροσαλπιγγογραφία. Πρόκειται για μια ακτινογραφία της μήτρας και των σαλπίγγων, κατά τη διάρκεια της οποίας εγχέεται ειδικό σκιαγραφικό υγρό στη μήτρα μέσω του τραχήλου. Ακολούθως, λαμβάνεται μία σειρά ακτινογραφιών, ούτως ώστε να φανεί αν το υγρό αυτό ρέει προς την κοιλιά μέσω των σαλπίγγων. Εάν το υγρό έχει ροή, τότε οι σάλπιγγες είναι διαβατές, κάτι που αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση για να περάσει το γονιμοποιημένο ωάριο από τη σάλπιγγα στη μήτρα. Επιπλέον, η εξέταση αυτή δίνει και μια πρώτη εικόνα της ανατομίας της μήτρας και αποκαλύπτει τυχόν ανατομικά προβλήματα.
Εάν η γυναίκα έχει έμμηνο ρύση, αλλά δεν συλλαμβάνει, τότε πρέπει να εξεταστεί για τυχόν ορμονικό πρόβλημα. Οι εξετάσεις γίνονται στην αρχή του κύκλου και αφορούν τη μέτρηση ορισμένων ορμονών. Παράλληλα με τον ορμονικό έλεγχο, πραγματοποιείται και κολπικό υπερηχογράφημα στην αρχή του κύκλου. Με αυτό, μπορεί να υπάρξει μια πιο ολοκληρωμένη εικόνα της ανατομίας των ωοθηκών και της μήτρας.
Όπως είδαμε, τα ζευγάρια με τακτικές σεξουαλικές επαφές έχουν 90% πιθανότητα να πετύχουν εγκυμοσύνη μετά από ένα χρόνο προσπάθειας. Μετά από αυτό το χρονικό διάστημα οι πιθανότητες για επίτευξη κύησης μπορεί να είναι φθίνουσες. Το ιστορικό και ένας ενδελεχής ιατρικός – εργαστηριακός έλεγχος θα βοηθήσουν στον εντοπισμό και την αντιμετώπιση της υπογονιμότητας του ζευγαριού. Η επιστήμη έχει κάνει ραγδαία πρόοδο τα τελευταία χρόνια, όντας ένας αξιόμαχος αρωγός στην προσπάθεια των ζευγαριών να αποκτήσουν ένα παιδί. Η εξωσωματική γονιμοποίηση, ο σχεδιασμός γενετικώς ανασυνδυασμένων ορμονών, αλλά και μελλοντικές προοπτικές όπως η κατάψυξη ωαρίου και η κρυοσυντήρηση ωοθηκικού ιστού ορίζουν τα όπλα στη μάχη για να αντιμετωπιστεί η υπογονιμοτητα.