Η εξωσωματικη γονιμοποιηση είναι ο πλέον διαδεδομένος και ασφαλής τρόπος για να κατορθώσει ένα ζευγάρι να αποκτήσει παιδί μετά από αλλεπάλληλες μη επιτυχημένες προσπάθειες. Με τον όρο εξωσωματικη γονιμοποιηση, όπως άλλωστε μαρτυρά και το όνομά του, εννοούμε την γονιμοποιηση εκτός του σώματος της γυναίκας. Πιο συγκεκριμένα, αντί η γονιμοποιηση του ωαρίου από το σπερματοζωάριο να γίνει στο φυσικό περιβάλλον, που είναι η σάλπιγγα της γυναίκας, γίνεται στο εργαστήριο. Με αυτό τον τρόπο γίνεται παράκαμψη μιας συγκεκριμένης λειτουργίας του οργανισμού, όταν για διαφόρους λόγους, δεν μπορεί να γίνει στο σώμα. Ουσιαστικά, πρόκειται για την κύρια μέθοδο ιατρικά υποβοηθούμενης αναπαραγωγής, αφού ωάρια είναι της γυναίκας, τα σπερματοζωάρια του άνδρα και τα έμβρυα που προκύπτουν είναι προφανώς δικά τους.
Το πρώτο παιδί με εξωσωματικη γονιμοποιηση είναι η Luise Brown, και πραγματοποιήθηκε το 1978 στην Αγγλία. Έκτοτε, εκατοντάδες χιλιάδες ζευγάρια έχουν καταφύγει σε αυτή τη μέθοδο με πολύ ενθαρρυντικά αποτελέσματα.
Είναι αρκετοί οι παράγοντες που μπορούν να οδηγήσουν ένα ζευγάρι σε εξωσωματικη γονιμοποιηση. Πιο συγκεκριμένα:
Πέραν των αμιγώς ιατρικών προβλημάτων, υπάρχει ακόμη μία πολύ σημαντική παράμετρος που μπορεί να οδηγήσει στην εξωσωματικη γονιμοποιηση και αυτή δεν είναι άλλη από την ηλικία της γυναίκας. Εάν λοιπόν έχει παρέλθει το 37ο έτος της ηλικίας της, δεν προκρίνονται άλλες τεχνητές μέθοδοι όπως η σπερματέγχυση, διότι δυστυχώς, ο χρόνος δεν είναι σύμμαχος προς την επίτευξη του στόχου του ζευγαριού.
Η εξωσωματικη γονιμοποιηση περιλαμβάνει ένα πολυποίκιλο φάσμα τεχνικών που έχουν ως σκοπό τη βοήθεια υπογόνιμων ζευγαριών στην απόκτηση παιδιού. Η προετοιμασία, περιλαμβάνει μια σειρά εξετάσεων για τον άνδρα με σπερμοδιάγραμμα που γίνεται μετά από σεξουαλική αποχή μερικών ημερών και η οποία θα δώσει μια σαφή εικόνα για την κινητικότητα του σπέρματος αλλά και για την μορφολογία των σπερματοζωαρίων.
Η γυναίκα θα λάβει μια σειρά από ορμόνες που λέγονται γοναδοτροπίνες που βοηθούν στην διέγερση των ωοθηκών, ώστε να παράγουν περισσότερα ωάρια. Επίσης, λαμβάνονται GnRH αγωνιστές ή ανταγωνιστές για την αποφυγή της πρόωρης ωοθυλακιορρηξίας. Η αγωγή, που γίνεται με ενέσιμη μορφή, ξεκινά είτε την πρώτη ημέρα του κύκλου είτε την 21η ενώ η διέγερση των ωοθηκών διαρκεί περίπου 2 εβδομάδες. Κατά τη διάρκειά της, η γυναίκα παρακολουθείται ορμονικά με μέτρηση της οιστραδιόλης, της LH και της προγεστερόνης, καθώς και με υπερηχογραφήματα, ώστε να διαπιστωθεί πώς ανταποκρίνονται οι ωοθήκες της. Όταν τα περισσότερα ωοθυλάκια φτάσουν σε μέγεθος άνω των 18 χιλιοστών, τότε ακολουθεί η ωοληψία, δηλαδή η λήψη των ωαρίων που ωρίμασαν στις ωοθήκες, με ειδική βελόνα διακολπικά, με ελαφριά νάρκωση. Συνήθως λαμβάνονται 8 με 10 ωάρια.
Στο εργαστήριο, τα ωάρια έρχονται σε επαφή με τα σπερματοζωάρια, μέσα σε ειδικά δοχεία με καλλιεργητικό υλικό, προκειμένου να γίνει η γονιμοποίηση. Στη συνέχεια, τα δοχεία αυτά, που ονομάζουμε τρυβλία, με τα γονιμοποιημένα ωάρια – ζυγώτες, να τοποθετούνται σε επωαστικό κλίβανο για 2 έως 6 ημέρες, προκειμένου τα έμβρυα να διανύσουν τα πρώτα στάδια της ανάπτυξής τους. Αντί τα έμβρυα να καταλήξουν στη μήτρα με φυσικό τρόπο μέσω της σάλπιγγας, μεταφέρονται από τον γυναικολόγο, με τη βοήθεια ενός λεπτού καθετήρα μέσα στον οποίο τα έχει τοποθετήσει ο εμβρυολόγος. Τα έμβρυα εμφυτεύονται από μόνα τους στον βλεννογόνο της μήτρας, το ενδομήτριο, όπως και στη φυσιολογική σύλληψη. Εάν υπάρξει εμφύτευση θα επιτευχθεί και εγκυμοσύνη.
Αναλυτικότερα, η ωοληψία διαρκεί μόνον μερικά λεπτά και γίνεται με αναλγησία ή υπό ελαφρά μέθη. Ο γυναικολόγος αναρροφά διακολπικά με μια βελόνα το ωοθυλακικό υγρό από τις ωοθήκες κάτω από υπερηχογραφικό έλεγχο. Το ωοθυλακικό υγρό δίνεται στον εμβρυολόγο για την ανεύρεση των ωαρίων με τη βοήθεια του μικροσκοπίου. Τα ωάρια μετά την ωοληψία τοποθετούνται μέσα σε καλλιεργητικό υλικό. Στη συνέχεια πραγματοποιείται η γονιμοποιηση με το σπέρμα του συζύγου που έχει ήδη επεξεργαστεί με ειδικές τεχνικές. Το επόμενο πρωί ελέγχεται η γονιμοποιηση των ωαρίων και στις ημέρες που ακολουθούν παρακολουθείται η εξέλιξη τους.
Μερικές ημέρες μετά την ωοληψία, γίνεται εμβρυομεταφορά. Τα έμβρυα τοποθετούνται στην ενδομητριακή κοιλότητα με τη βοήθεια ενός λεπτού πλαστικού καθετήρα που περνά μέσα από τον τράχηλο. Ο αριθμός των εμβρύων που θα μεταφερθούν συναποφασίζεται με το ζευγάρι. Εάν υπάρχει μεγάλος αριθμός εμβρύων, μπορούν κάποια από αυτά να καταψυχθούν ώστε να χρησιμοποιηθούν σε μελλοντική προσπάθεια.
Μερικές ημέρες μετά, ακολουθεί το τεστ κύησης. Περιλαμβάνει λήψη αίματος για τον προσδιορισμό της χοριακής γοναδοτροπίνης. Εάν το τεστ είναι θετικό, δυο εβδομάδες αργότερα γίνεται ο πρώτος υπερηχογραφικός έλεγχος κατά τον οποίο φαίνεται ο ενδομητρικός σάκος του εμβρύου μέσα στη μήτρα.
Ανάλογα με την περίπτωση του κάθε ζευγαριού, υπάρχει μια πλειάδα τεχνικών εξωσωματικής γονιμοποίησης. Πιο συγκεκριμένα, η κλασική εξωσωματικη γονιμοποιηση (IVF) όπου τα ωάρια και τα σπερματοζωάρια τοποθετούνται μαζί σε καλλιεργητικό υλικό και αφήνονται στον κλίβανο για να πραγματοποιηθεί η γονιμοποίηση. Η μικρογονιμοποίηση (ΙCSI) , περιλαμβάνει την κατευθείαν εισαγωγή ενός μόνο σπερματοζωαρίου μέσα στο ωάριο με τη χρήση ειδικής βελόνας. Ενδείκνυται σε περιπτώσεις με σοβαρές διαταραχές του σπερμοδιαγράμματος ή περιπτώσεις αζωοσπερμίας αλλά και σε περιπτώσεις αποτυχίας γονιμοποίησης του ωαρίου με την κλασική εξωσωματική γονιμοποίηση σε προηγούμενη προσπάθεια.
Άλλος τρόπος είναι η καλλιέργεια βλαστοκύστης η οποία αφορά το στάδιο στο οποίο φθάνει το έμβρυο 5 με 6 ημέρες μετά την ωοληψία. Σύμφωνα με τις δύο προαναφερθείσες τεχνικές, τα έμβρυα μεταφέρονται στην ενδομητρική κοιλότητα 2 με 3 μέρες μετά την ωοληψία. Το πλεονέκτημα της εμβρυομεταφοράς στο στάδιο της βλαστοκύστης σε μεγαλύτερο διάστημα, έγκειται στο ότι επιτρέπει την επιλογή της καλύτερης ποιότητας εμβρύων. Έχει ως μειονέκτημα το ότι είναι δυνατό να μην επιβιώσει κανένα έμβρυο στο στάδιο αυτό και δυστυχώς να μην πραγματοποιηθεί εμβρυομεταφορά.
Σημαντική τεχνική είναι και η υποβοηθούμενη εκκόλαψη, που μπορεί να γίνει μετά από την κλασική εξωσωματικη γονιμοποιηση (IVF) ή την μικρογονιμοποίηση (ICSI) και πριν την εμβρυομεταφορά. Με αυτή τη διαδικασία λεπταίνεται η ζώνη που περιβάλλει το έμβρυο για να διευκολυνθεί η εμφύτευσή του. Συνίσταται σε περιπτώσεις όπου ο εμβρυολόγος διαπιστώσει ότι η ζώνη του εμβρύου είναι σκληρή ή παχιά αλλά και σε γυναίκες μεγάλης ηλικίας ή μετά από επανειλημμένες αποτυχίες σε προσπάθειες εξωσωματικής γονιμοποίησης.
Άλλος ένας τρόπος είναι η κρυοσυντήρηση, όπου γίνεται σε ειδικά δοχεία υγρού αζώτου σε θερμοκρασία -196°C. Όταν υπάρχει μεγάλος αριθμός γονιμοποιημένων εμβρύων ή οι προϋποθέσεις για την εμφύτευση δεν είναι οι ενδεδειγμένες, τα έμβρυα μπορούν να συντηρηθούν και να μεταφερθούν στη μήτρα σε κατάλληλο χρόνο στο μέλλον. Δυνατότητα κρυοσυντήρησης υπάρχει επίσης για σπέρμα και ορχικό ιστό. Σε πειραματικό στάδιο βρίσκεται αυτή τη στιγμή η κρυοσυντήρηση ωοθηκικού ιστού και ωαρίων.
Ειδική μνεία πρέπει να γίνει στην προεμφυτευτική γενετική διάγνωση και στην βιοψία όρχεως. Στην πρώτη, μπορεί να διαπιστωθεί εάν υπάρχουν γενετικές ασθένειες στο γενετικό υλικό των εμβρύων, ώστε να μπορεί να γίνει επιλογή και μεταφορά των υγιών εμβρύων. Η βιοψία όρχεως, αφορά ασθενείς με σοβαρή ολιγοσπερμία ή αζωοσπερμία. Εάν στο υλικό της βιοψίας ανιχνευθούν βιώσιμα σπερματοζωάρια μπορεί ακολούθως να γίνει χρήση αυτών για μικρογονιμοποίηση.
Είναι χαρακτηριστικό της εξωσωματικής γονιμοποίησης ότι σε πολλές περιπτώσεις, δεν επιτυγχάνεται σύλληψη με την πρώτη προσπάθεια. Κατά μέσο όρο μπορεί να χρειαστούν μέχρι τρεις ή τέσσερις κύκλους όπου το ποσοστό επιτυχίας ξεπερνά το 70%! Σε κάποιες περιπτώσεις, ενδεχομένως να χρειαστούν περισσότεροι κύκλοι. Άλλωστε, η πρόοδος τα τελευταία χρόνια στην εξωσωματικη γονιμοποιηση έχει αυξήσει σημαντικά τα ποσοστά εγκυμοσύνης ακόμα και αν υπάρχει χαμηλός αριθμός σπερματοζωαρίων στον άνδρα, που αποτελεί σημαντικό πρόβλημα στην προσπάθεια ενός ζευγαριού να φέρει στον κόσμο ένα παιδί.